فاطمه سلیمانی-فارغ‌التحصیل مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر
نگرشی بر دستگاههای تصفیه هوا
امروزه علاوه بر آلودگی هوای فضای شهری که حاصل عوامل بسیاری از جمله احتراق سوخت خودروها، کارخانجات، وارونگی هوا در فصل سرما و … است، فضاهای داخلی نیز در نتیجه فعالیت‌هایی مانند پخت و پز، نقاشی، استفاده از مواد شوینده و خوشبو کننده و همچنین وارد شدن بخشی از آلودگی هوای شهری به داخل، دچار مقادیر فراوانی از آلودگی هوا هستند.
آلودگی هوا در فضاهای داخلی می تواند باعث مشکلات بسیاری شود. مهم‌ترین این مشکلات، تاثیر آلودگی هوا بر سلامتی افراد است که می‌تواند به عوارض و بیماری‌های کوتاه مدت و بلند مدت منجر شود.
دستگاههای تصفیه هوا با فیلترهای مختلف برای تصفیه انواع آلاینده‌ها و همچنین با ظرفیت‌های هوادهی متنوع، می‌توانند برای کاربری‌های متفاوتی از جمله خانه‌ها، محل‌های کار، بیمارستان‌ها، آرایشگاه‌ها، باشگاه‌ها و مدارس و … استفاده شوند [1].
آلودگی هوا از آنچه فکر می کنید خطرناک تر است
طبق آخرین تحقیقات انجام شده توسط سازمان بهداشت جهانی، میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوای تهران، تنها در سال 1392 معادل 4500 نفر بوده است که اغلب این موارد در فصل پاییز و زمستان و در اثر تنفس ذرات معلق هوا و ورود آن به ریه و سپس وارد شدن این ذرات معلق به سیستم گردش خون بدن افراد در مدت 20 دقیقه! و انسداد عروق کرونری، افزایش فشار خون و نهایتا سکته قلبی اتفاق افتاده است.
وزارت بهداشت سال‌هاست با تکیه بر داده‌هایی که به آمار کیو (Q) معروف است، بر اساس شاخص‌های جهانی مرگ و میر ناشی از آلودگی هوای شهرهای بزرگ کشور را ثبت می‌کند.
بر اساس این آمار، سالانه در شهر تهران بیش از 4 هزار و 400 نفر بر اثر آلودگی هوا می‌میرند؛ در واقع به طور متوسط در هر 24 ساعت شبانه روز، 12 نفر در تهران بر اثر تنفس آلودگی هوا به کام مرگ می‌روند. این آمار رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
آلودگی هوا به روش‌های مختلف، آثار زیان بار کوتاه مدت و بلندمدتی بر سلامتی ما بر جای می‌گذارد. گروه‌های مختلف افراد جامعه، لطمات متفاوتی را از آلودگی هوا متحمل می‌شوند. برخی افراد در برابر آلاینده‌های هوا آسیب‌پذیرتر از سایرین هستند. کودکان سالمندان، زنان باردار و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و ریوی بیش از سایر افراد از عوارض آلودگی هوا متضرر خواهند شد. هر قدر زمانی که افراد در معرض ذرات معلق هوا و گازهای شیمیایی قرار می‌گیرند بیشتر باشد، آسیب‌های وارده به سلامتیشان نیز بیشتر و جدی تر خواهد بود [2].
مقدمه‌ای بر دستگاههای تصفیه هوا
با توجه به رشد شهرنشینی و افزایش آلاینده‌های ناشی از دود کارخانه‌ها و وسایل نقلیه، ساکنان شهرهای بزرگ با مشکلی به نام آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کنند.
این مشکل در فصول سرد سال به دلیل بروز پدیده‌ای به نام وارونگی حادتر می‌شود و تنفس را برای افراد سخت‌تر می‌کند؛ به طوری‌که باعث بروز مشکلات تنفسی می‌شود. در چنین شرایطی، توجه به سلامت هوایی که تنفس می‌کنیم بیش از پیش اهمیت می‌یابد. از آنجا که به طور معمول هر فرد بیش از نیمی از یک شبانه‌روز را در منزل به سر می‌برد، عاقلانه است که برای بهبود سلامت هوا در منزل چاره‌ای اندیشیده شود.
در محیط خانه علاوه بر آلاینده‌های موجود در هوا، پرز فرش، بوی غذا، پرهای ریز پرندگان خانگی، بوی رنگ، دود سیگار و گرد و خاک نیز می‌توانند وجود داشته باشند که هر کدام از آن‌ها امکان بروز مشکلاتی مانند آسم و آلرژی و میگرن را افزایش می‌دهند.
دستگاههای تصفیه هوا راهکاری برای بهبود کیفیت هوا در منازل و مکان‌های سر پوشیده به شمار می‌آیند. این دستگاه‌ها انواع مختلفی دارند که هر کدام مصارف، مزایا و معایب خاص خود را دارند که هنگام خرید باید مورد توجه قرار گیرند.
نکات مهم هنگام خرید دستگاه تصفیه هوا
فضای پوشش
اولین موردی که باید در نظر گرفت مقدار فضایی است که قصد دارید هوای آن را تصفیه کنید. این موضوع درواقع مهم‌ترین موردی است که باید مد نظر قرار گیرد.
پیشنهاد می‌شود که ظرفیت فضای پوشش تصفیه هوایی که تهیه می‌کنید کمی بیشتر از اندازه اتاق مورد نظر شما باشد. در نظر داشته باشید که ظرفیت پوشش این دستگاه‌ها به متر مکعب محاسبه می‌شود. هنگام محاسبه فضای اتاق خود ارتفاع را نیز باید در نظر بگیرید.
عملکرد
یا نرخ تحویل CADR
نرخ تحویل در واقع به شما می‌گوید چه مقدار هوای تصفیه شده از دستگاه خارج می‌شود و سرعت عملکرد دستگاه چقدر است هر چه قدر نرخ تحویل بالاتر باشد ظرفیت تصفیه دستگاه بالاتر است.
یا تهویه در ساعت ACH
تهویه در ساعت مشخص می‌کند که دستگاه تصفیه در هر ساعت چند بار موفق به تصفیه کامل هوای اتاق می‌شود. باتوجه به بالا بودن آلودگی هوا در برخی شهرها، لازم است دستگاهی انتخاب شوند که دارای تهویه در ساعت چهار باشد؛ یعنی هر ۱۵ دقیقه یک بار هوای اتاق را کاملا تصفیه کند.
فناوری
فناوری مورد استفاده در یک دستگاه تصفیه هوا عامل بسیار مهمی در انتخاب و خرید آن به شمار می‌آید. تقسیم (Active) و پسیو (Passive) اساسا فناوری مورد استفاده در این دستگاه‌ها به دو بخش کلی اکتیو می‌شوند. شما به عنوان خریدار باید فرق بین این دو فناوری را بدانید.
اکتیو: تصفیه هوای اکتیو، عامل‌هایی در فضا آزاد و از این طریق آلاینده‌های موجود در هوا را یونیزه می‌کند و باعث رسوب آن ها می‌شود. دستگاه‌هایی که از این فناوری استفاده می‌کنند چنان چه دارای ایمنی اوزون نباشند، گاز اوزون ساطع می‌کنند که برای استفاده داخل مکان سر پوشیده مناسب نیستند و برای ریه ضرر دارند. پس لازم است هنگام تهیه دستگاههای با فناوری اکتیو و یونیزاسیون، به این مورد توجه داشته باشید.
پسیو: تصفیه هوای پسیو، به کمک فیلترهای موجود در آن آلاینده‌ها را جذب می‌کند و گاز اوزون نیز آزاد نمی‌کند. بنابراین، این نوع دستگاه‌ها برای استفاده در محیط منزل و مکان‌های سر پوشیده گزینه‌های بهتری به حساب می‌آیند.
در جدول زیر مطرح‌ترین فناوری‌های تصفیه هوا، مزایا و معایب هر کدام را مشاهده می‌کنید:
از سایر فناوری‌های مورد استفاده در این دستگاه‌ها می‌توان به کربن فعال و اشعه ماورای بنفش اشاره کرد. کربن فعال به دلیل فرایندهایی که روی آن اعمال می‌شوند دارای منافذ بسیار ریزی است و خاصیت جذب و میکروب زدایی بالایی دارد.
نقش کربن فعال، حذف بو و به دام انداختن ذرات شیمیایی معلق در هوا است. از سوی دیگر اشعه ماورای بنفش می‌تواند آلاینده‌هایی را که روی فیلترهای دستگاه تصفیه هوا انباشته شده‌اند خنثی کند. میزان تاثیرگذاری اشعه بستگی به زمانی دارد که این آلاینده‌ها در معرض آن قرار می‌گیرند.
فیلترها
مهم‌ترین بخش یک دستگاه تصفیه هوا، فیلترهای آن است. بنابراین، نوع و کیفیت فیلترهای به کار رفته در دستگاه نقش تعیین‌کننده‌ای در تأثیرگذاری آن خواهند داشت.
فیلترها باید آلاینده‌هایی مانند پشم و پرز، غبار، دود، بو و سایر موارد مضر موجود در هوا را به خود جذب کنند. قبل از هرچیز دستگاه تصفیه باید دارای یک پیش‌فیلتر باشد تا ذرات نسبتا درشت مانند مو را در همان مرحله ورود هوا به دستگاه دفع کند. پس از آن فیلتر هپا از اهمیت بالایی برخوردار است .
باید در نظر داشته باشید که تعویض فیلتر در این دستگاه‌ها هزینه‌های نسبتا سنگینی دارد. پس از همان ابتدا دستگاهی انتخاب کنید که فیلترهای آن در بازه‌های زمانی طولانیتری نیاز به تعویض پیدا کنند. البته بازه زمانی مذکور ارتباط مستقیمی به میزان آلودگی هوای پیرامون شما خواهد داشت؛ اما معمولا ۴ تا ۵ ماه زمان مطلوبی است.
با توجه به این موضوع، برای افزایش عمر و عملکرد دستگاه لازم است فیلترهای آن هر از چندگاهی تعویض شود. پس نکته‌ای که باید مد نظر قرار دهید این است که دستگاه منتخب شما نشانگر تعویض فیلتر داشته باشد. این نشانگر زمان دقیق تعویض فیلتر را به شما اطلاع می‌دهد.
معرفی مختصر انواع فیلترها
1. پیش فیلتر
این فیلتر ذرات درشت معلق در هوا را جذب می‌نماید.
2. فیلتر گرد و غبار
فیلتر گرد و غبار ســـاخته شــــده از الیاف نایلونی، به عنوان یک جاذب الکترواستاتیک عمل کرده و ذرات 10تا 100 میکرون که ممکن است حتی شـامل ذرات مو و شوره حیوانات خانگی نیز باشد را جذب می‌کند.
3.فیلتر ضد آلرژی
براي فیلتر کردن ذرات آلودگی با مقیاس 5الی 10میکرون، مانند غبار، قارچ و ذراتی که باعث عکس‌العمل آلرژیک توسط بدن می شود، اسـتفاده میگردد. با این عمل تنفس ساده‌تر شده و دستگاه تنفسی در شرایط بدون التهاب به کار خود ادامه می‌دهد.
4. فیلتر هپا
این فیلتر تمامی ذرات معلق در هوا را تا 99.97 % جذب می‌نماید.
5.فیلتر کربن اکتیو
گازهای سمی را جذب نموده و بوها (مانند بوی ناشی از مصرف سیگار و بوی حیوانات خانگی) را از بین می‌برند.
6. فیلتر میکروب زدایی (نانو سیلور)
این فیلتر در زمان تماس با باکتریها، ویـروس‌ها و قارچ‌ها، بر متابولیسم سلولی تاثیر منفی گذاشته و رشد سلول را از بین می‌برد و بدین ترتیب از عفونت، خارش و بوی نامطبوع جلوگیري می‌نماید.
7.فیلتر اتمی
این فیلتر به صورت توپهایی بســیار ریز کنار فیلتر اکتیو کربن پر شده که مواد شیمیایی مضـــر مانند فرمالدئید را از محیط شما می‌زداید.
8. فیلتر تراپوتیک vitamin c filter
این فیلتر با آزاد کردن آنتی اکســـیدان هوای منزل شما را آکنده از ویتامین C نموده و باعث کاهش استرس و ایجاد آرامش می‌شــــــــود و با آزاد شدن رادیکال‌های آزاد باعث ایجاد بوي خوش میگردد.
9. فیلتر COLD CATALYS
این فیلتر با کارآیی بســیار بالا، ذرات بســیار سبک و فرار هوا را تا %90 فیلتر کرده و میکرواورگانیسم ها را از بین می‌برد. کاتالیست مرغوب استفاده شده در این فیلترها نسبت به سایر رقبا زمان استفاده طولانیتری را برای شما فراهم می‌آورد.
10.فیلتر تولید یون منفی
این مرحله با آزاد کردن یون منفی رشد باکتریها را کنترل نموده و باعث ایجاد احسـاس نشاط و هوای پاک میگردد[2].
11. فیلتر UV
این فیلتر از لامپ‌های UV و ازن زنها برای تصفیه و ضدعفونی کردن هوا استفاده می‌کند.
12. فیلتر الکترواستاتیک
30 درصد از ذرات را پاکسازی می‌کند و بی نیاز از تعویض در طولانی مدت می‌باشد.
قابلیت حمل
قابلیت حمل دستگاه تصفیه با وزن آن رابطه مستقیم دارد؛ اما هیچ رابطه معنی‌داری با توانایی دستگاه ندارد. باید مد نظر داشته باشید که یک دستگاه کوچک نیز می‌تواند توانایی تصفیه بهینه یک اتاق بزرگ را داشته باشد؛ پس نباید فریب اندازه بزرگ دستگاه‌ها را بخورید. دستگاههای بزرگ تصفیه، هم از لحاظ وزن و هم هزینه سنگین هستند و فضای زیادی اشغال می‌کنند.
سر و صدا و مصرف انرژی
توصیه می‌شود که هنگام خرید دقت کنید دستگاه، سر و صدای زیادی تولید نکند. بلندی صدای تولیدی دستگاه عموما در مشخصات دستگاه با دسی‌بل مشخص شده است. هر چی دسی‌بل پایین‌تر باشد آرامش بیشتری خواهید داشت. در خصوص مصرف برق و بهینه بودن و برچسب مصرف انرژی دستگاه نیز لازم است دقت کافی به خرج دهید؛ چرا که یک دستگاه پرمصرف که شبانه‌روز کار کند، می‌تواند باعث شود در پایان ماه با مشاهده قبض برق بیماری‌های تنفسی را ترجیح دهید.
در جدول زیر بلندی برخی از صداها با میزان دسی بلی که تولید می‌کنند آورده شده است:
میزان صدای تولید شده توسط دستگاههای تصفیه هوای هانیول مدل ایرتاچ، بر اساس مدل از ۲۳ تا ۵۳ دسی‌بل متغیر است [4].
قیمت
بهتر است در خرید دستگاه تصفیهی هوا خساست به خرج ندهید؛ زیرا دستگاه‌هایی که قیمت پایین‌تری دارند به نسبت عملکرد ضعیف‌تر و احتمالا در ادامه خرج بالاتری خواهند داشت که می‌تواند شامل هزینه فیلترها و مصرف برق باشد.
به این نکته توجه داشته باشید که هزینه‌ای که بابت خرید یک دستگاه با کیفیت تصفیه هوا می‌پردازید هزینه‌ای است که برای تأمین سلامت خود و اعضای خانواده پرداخت می‌کنید. پس تا حد امکان از خرید دستگاههای ارزان و بی‌کیفیت خودداری کنید. زیرا این دستگاه‌ها نه تنها کمکی به سلامتی شما نخواهند کرد، بلکه در مواردی می‌توانند حتی تأثیر منفی نیز بر سلامت شما داشته باشند [1].
عوارض دستگاه تصفیه هوا چیست؟
پیش از آن که به عوارض دستگاههای تصفیه کننده هوا بپردازیم، باید مکانسیم عملکرد آن ها را بدانیم. نحوه عملکرد دستگاههای غیرفعال یا پسیو این‌گونه است که هوای آلوده را از قسمتی از دستگاه با استفاده از فن‌های مکنده قدرتمند به داخل خود می‌کشند. سپس این جریان هوا از فیلترهای مختلفی عبور می‌کند و آلاینده‌های آن پالایش می‌شود. در مرحله بعد هوای بدون آلودگی از قسمت دیگر دستگاه خارج می‌شود. در نتیجه کاملا مشاهده می‌شود که دستگاه تصفیه هوای پسیو عملکرد ساده و قابل فهمی دارد و چه به لحاظ علمی و چه عقلی نمی‌تواند هیچ گونه عوارض و آسیبی در پی داشته باشد.
اما مطمئنا دستگاههای اکتیوی که از فناوری یونیزاسیون بهره می‌گیرند ممکن است گاز اُزون تولید کنند. این گاز به شدت برای سلامت دستگاه تنفسی خطرناک است. بنابراین توصیه می‌شود از دستگاه‌هایی که برای رفع آلودگی هوا، آن را یونیزه می کنند استفاده نکنید [4].
نمونه‌ای از دستگاههای تصفیه هوای موجود در بازار
نمونه‌هایی از انواع دستگاههای تصفیه هوا عرضه شده
جمع‌بندی
با توجه به توضیحات داده شده، دستگاه تصفیه هوا امروزه در کلان شهرهای دنیا و دیگر محل‌های آلوده که مسئله آلودگی هوا را عنوان می‌کند را نمی‌توان نادیده گرفت. جهت بهبود هوا تنفسی در منزل و دیگر مکان‌های سرپوشیده الزام به استفاده دستگاههای تصفیه هوا می‌شود.
دستگاههای تصفیه هوا امکاناتی از قبیل توانایی ایجاد هوای پاک و ایجاد یون منفی را دارد، با توجه به بررسی نکات قابل توجه هنگام خرید دستگاههای تصفیه هوا و تمامی فیلترهای تصفیه هوا که در این مقاله صورت گرفت می‌توان در مجموع نتیجه گرفت که بهترین دستگاههای تصفیه هوا، دستگاه‌هایی هستند که اغلب با فیلترهای هپا و کربن اکتیو فعالیت می‌کنند و هیچ گونه ماده جدیدی را به محیط اضافه نمی‌‌کنند. نکته قابل توجه در مورد خرید این نوع دستگاه‌ها، بررسی حجم فیلتر آن‌ها است.
منابع
[1] [Online]. Available: www.zoomit.ir
[2] [Online]. Available: www.damatajhiz.com
[3] [Online]. Available: www.bamintahvie.com
[4] [Online]. Available: www.airtouch.ir
